33
వితర్క బాధనే ప్రతిపక్షభావనమ్‌
వితర్కబాధనే = వితర్కముచే బాధింపపడినపుడు ప్రతిపక్షభావనమ్‌ = ప్రతిషక్షభావము (అవలంబింపవలెను)
(ఈ చెప్పబడిన మంచి గుణముల అభ్యాసము) వితర్క ముచే బాధింపబడినపుడు, ప్రతిపక్షభావనచే దానిని తొలగింపవలెను.
పైన చెప్పబడిన మంచి గుణములు అభ్యసంచుట ప్రారంభించిన కొంతకాలము వరకు అనగా కొన్ని సం॥ల వరకు మనలో అనేక ప్రశ్నలుపుడతాయి. మనము దీనిని దేనికి చేయవలెను? ఇతరులు కూడా ఇలా చేస్తున్నారా? అందరూ చేయనప్పుడు మన మెందుకు చేయవలెను? మనమొక్కరమే చేసినందువల్ల ప్రయోజనమేమి? అర్హతగలవారికే మంచి విషయములు చెప్పవలెనుగాని ప్రతి పాపొత్మునికి చెప్పవచ్చునా? బ్రహ్మచర్యము ప్రతివారును అవలంబిస్తే సృష్టి ఏమవుతుంది? భూమి అంతా ఖాళీ అయి పోవునుకదా, అని, ఇటువంటి చొప్పదంటు ప్రశృలు మనస్సున పుడతాయి. అలాంటి ప్రశ్నలను మనస్సులో వ్యతిరేకించుటకుగాని, పరిహరించుటకుగాని ప్రయత్నింపకూడదు. వాటికి సమాధానము చెప్పుకొన్నకొలది ప్రశ్నలెక్కువై ఆచరణపోతుంది. వీటినన్నిటికి వ్యతిరేకపద్దతిలో ఆలోచించాలి. వ్యతిరేకపద్దతి అంటే పైన చెస్పినవాటికి వ్యతిరేకముగా వాదించుట కాదు. దీని వలన మనస్సులో ఆందోళన మరింత పెరుగుతుంది. ఇలాంటి ప్రశ్నలకు సమాధానముగా మనస్సును మరియొక మార్గమున పురికొల్పాలి. అంటే శ్రీరాముడు సత్యవాక్పరిపాలన ఎట్లు చేసెను? శిభి, దధీచి వంటి వారు ఎట్లు దానము చేసిరి? లేక గాంధీ గారు ఎట్లు సత్యమును పాటించెను? మున్నగు విషయములను గూర్చి మనన్సునాలోచించుటకు పురికొల్పాలి. దానివలన పై విషయములకు నమాధానము మనన్సుకే వచ్చి, మనస్సునుండి అట్టి వ్రశ్నలుకూడా తమంతట తామే తొలగిపోతాయి. అ౦టే మనసులో మరియొక కేంద్రబిందువును ప్రతిపాదనచేసి, దాని వలన పై ప్రశ్నలు వాటంతట అవియే నశించునవకాశమును కల్పించాలి. అంతేకాక ఏదైననూ ఒక మంచి పనికి మనస్సును పురికొల్పాలి. దానివలన కూడా ప్రశ్నలు నశించి కర్తవ్యము వైవువకు మనస్సు మొగ్గతుంది.
34
వితర్కా హింసాదయః కృతకారితాను మోదితా లోభక్రోధ మోహ పూర్వకా మృదుమధ్యాదిమా(త్రా దుఃఖాజ్ఞానాన్తఫలా ఇతి ప్రతిపక్ష భావనమ్‌
వితర్కాః = వితర్కమునకు చెందినట్టి హింసాదయః = హింన మొదలగునవి కృతకారితాః = చేయుట లేక చేయించుట అనుమోదితాః = అభినందనలు లోభాః = లోభము క్రోధాః = క్రోధము మోహ = మోహము పూర్వకా = మొదలెనట్టివి మృదు = మృదు వై నట్టివి మధ్య = మధ్యమమైనట్టి అధిమాత్రాః = కొలతకతీత మైనట్టి దుఃఖ = దుఃఖము అజ్ఞాన = అజ్ఞానము అనంతఫలాః = అంతులేనట్టి ఫలితము కలిగినట్టిది ఇతి = అని ప్రతిపక్షభావనమ్‌ = ప్రతిపక్షభావనము
హింస మొదలైనవి వితర్కములు. అట్టి వితర్కము మన యందు అట్టి పనులను (హింస మొదలగునవి) ఇతరులచేత చేయించుటగాని లేక చేసినప్పుడు మెచ్చుటగాని మున్నగు వాని వలన లోభము, కోపము అనువాని వలన, కలుగును. ఇవి మృదువు, మధ్యమము, మరియు కొలత కతీత మైనట్టివిగా తెలియబడును. ఇవి నిరంతర దుఃఖమునకు కారణమగును. కనుక ప్రతిషక్షభావనయే తగినది.
మనము ఒక చెడ్డపని చేస్తున్నప్పుడు అది చెడ్డది అని తెలిసినా చేస్తాము. మంచి పనియని మనము నిజముగా విశ్వసిస్తే చాటుగానేల చేస్తాము? దొంగతనము చేయువాడు చూడకుండా దొంగతనము చాటుగనే చేస్తాడు గాని బహిరంగముగా చేయడు. దొరకినచో తన్నుదురని భయముంటుంది. కాని అది చెడ్డపనియని వానికి తెలుసు. అయిననూ వాని మనసు అట్లి పనులకు (పేరేపించుచునే యుండును. కనుకనే వితర్కము వలన చెడ్డపనులు పుట్టునని చెప్పబడినది. చేయుట యన్నది భౌతికమేగాక మానసికము కూడా. నేరము చేయుట శరీరముతో కాక మనస్సుతో కూడ చేయవచ్చును. మరియొకరి నేరములను ప్రోత్సహించుట, లేక నేరము చేసినవానిని మెచ్చుకొనుట తాను మానసికముగా చేయుటయేయగును. అనగా నేరము తన మనస్సుతోను వేరొకరి శరీరముతోను చేయుటయగును. తాను నేరము చేయలేనివాడు ఇతరులను ప్రోత్సహించి వానిచేత చేయించును. అట్టి పరిస్టితులు ఎలా సంభవిస్తాయి? సామాన్యముగా మనస్సు సహజ స్టితిలో నున్నపుడు దురాలోచనను రానివ్వదు. కాని మనస్సులో కోరిక పుట్టునపుడు అట్టి కోరికను మనస్సు దమించుకొనలేదు. అదే కోరిక తిరిగి తిరిగి వచ్చినప్పుడు మనస్సు తనకు తెలియకుండానే వితర్కమునకు తావిస్తుంది. ఇక్కడ ఒకసారి మనసులో అట్టి ఆలోచన ప్రారంభమైనప్పుడు దాని వెనుకనే దురాలోచనలు పుడతాయి. తాను పొందలేని వస్తువును గూర్చి కోరిక పుట్టినపుడు దానిని పొందుటకు మనస్సు మార్గ మన్వేషిస్తుంది. అట్టి అన్వేషణలో ఒక్కొక్కసారి దురాలోచనకు మనస్సు లొంగుతుంది. అట్లే క్రోధము కలిగినప్పుడు దానికి కార ణమైన వ్యక్తిపై ప్రభావము చూపుతుంది. అట్టి సందర్భములలో మనస్సులో చెడ్డ ఆలోచనలు పుట్టి వానిని తీర్చుకొను మార్గము మనస్సన్వేషిస్తుంది. ఇట్లు కలిగిన ఆలోచనలను వ్యతిరేకమయిన ఆలోచనలతో ఎదిరించుటకు మనస్సునకు నచ్చచెప్పు టకు ప్రయత్నించకూడదు. దాని వలన మనస్సులోని ఆలోచనలు మరింత బలపడును. తన ఆలోచనతో తానెట్లు, వ్యవహరించిననూ అది అట్టి ఆలోచన కొనసాగించుటయేయగును. కనుక ప్రతిపక్షభావనయే సరియైన మార్గము.
