Viveka Sloka 32 Tel Eng

మోక్షకారణసామగ్ర్యాం భక్తిరేవ గరీయసీ ।
స్వస్వరూపానుసంధానం భక్తిరిత్యభిధీయతే ॥ 32 ॥

మోక్షకారణసామగ్ర్యాం = మోక్షమునకు కారణమగు సామగ్రిలో, భక్తి రేవ = భక్తియే, గరియసీ= గొప్పది, స్వస్వరూపానుసంధానం = స్వస్వ రూపము యొక్క ధ్యానము, భక్తి రితి - భక్తి యని, అభిధీయతే - చెప్ప బడుచున్నది.

స్వస్వరూపానుసన్దాన మనగా నిదిధ్యాసనము. ఇదియే సాక్షా త్కారమునకు ప్రత్యక్షసాధనము. "నీస్వరూపము బ్రహ్మయే; నీవు ఆ బ్రహ్మయే" అని శ్రుతివాక్యమునుండియు, ఆచార్యోపదేశము చేతను విని ఆ విషయమునే అనుసంధానము చేసికొనవలెను.

విజాతీయ ప్రత్యయములచే తిరస్కృతముకాని ఇతర విధములగు ఆలోచనలచే అడ్డుకొనబడని, సజాతీయ ప్రత్యయ ప్రవాహము - ఒకే విధమగు జ్ఞానము అవిచ్ఛిన్నముగ కలుగుట, అనుసంధానము.

ఇది సాక్షాత్కారమునకు అసాధారణకారణము. శమాదులు మొదట విచారమును కలిగించి, తద్వారా నిదిధ్యాసనమును, తద్వారా జ్ఞానమును కలిగించును. నిదిధ్యాసనము సాక్షాత్తుగనే జ్ఞానమును కలిగించుచున్నది.

కావున నీ మోక్షమునకు కారణముగు అభివ్యంజకమగు - జ్ఞానమునకు ఏ సామగ్రి సాధనసముదాయము - ఉన్నదో ఆ సాధనములలో భక్తియే, సాక్షాత్సాధనముగాన, శ్రేష్ఠమైనదని చెప్పబడినది.

వివేకము మొదలు నిదిధ్యాసనము వరకును ఉన్న సోధనములే జ్ఞానసామగ్రి.

అవ. ఇతరుల మతమును చెప్పుచున్నాడు.

mōkṣakāraṇasāmagryāṃ bhaktirēva garīyasī ।
svasvarūpānusandhānaṃ bhaktirityabhidhīyatē ॥ 32॥

In this sloka Jagatguru is making it amply clear that beyond scriptural knowledge and logic is bhakti that alone can lead to liberation. The sadhakas can choose any one of these paths:gnaana (knowledge), karma (action), dhyana (meditation) or bhakti (devotion). The gnaana yogis pursue scriptural knowledge in search of moksha. The karma yogis seek liberation by consecrating the results of their fruitive actions to the Lord. The dhyana yogis perform tapas by meditating over the names of the Lord. The bhakti yogis, however, see the Lord in all beings and believe in praising the Lord and performing service to the Lord and his devotees.

If god appears before us in anthropic form, can we be sure that is his real form? Many believe that god's real form is in higher dimensions beyond the universe. It could be four dimensional or more. Imagine a tiny ant walking on a two dimensional surface like a table top. If we put our finger in its path, all it sees is an obstacle that can't be surmounted. If it persists, it can climb on the finger thereby overcoming the obstacle. Similarly being inherently bound to three dimensions, when we see an obstacle, if we don't see that it's god's finger, we will be depressed and forlorn. A real devotee sees all obstacles as stepping stones to reach god. He sees a silverlining in all impossible situations and be steadfast in his faith. So if we have to wonder why gods have multiple hands, like the chaturbhuja (with four shoulders) Vishnu, they signify the dimensions in which the gods exist. Anything beyond three dimensions will be imaginary for us. Hence, god appears in human form to answer our prayers or fight the evil.

The stalwarts like Tyagaraja, Mirabhai, and Tukaram are not only singing praises of the Lord, they are also reminding us to follow the bhakti marga. Sankara, who is an epitome of knowledge, is seldom perceived as a bhakta in his bhashya granthas. This is because of oversight as Sankara wrote many dhyana slokas like Kanakadhara stotram and Lakshmi Nrusimha Karavalamba stotram. In his short life he metamorphosed from a seeker of knowledge to a bhakti yogi. Those of us taking up spirituality at an advanced age can still take up bhakti. The Gitacharya encourages Krishna Consciousness at any age to reach his abode without the need for any more births.

The undercurrent among all bhaktas is self-realization by devotional service. We can help a poor person if only we can empathize with him and see the same self as within us. It doesn't matter how many charities one makes, scripture tells us, if he is not self-realized, liberation is not possible. People making donations with an ulterior motto like achieving fame or earning the grace of the Lord are considered as rajasic or tamasic. A satvic donation to the Lord exemplified by phalam (fruit), pushpam (flower) or toyam (water) will be considered as a superior expression of devotion when one has no means to help the less fortunate or engage in devotional service.

Viveka Sloka 31 Tel Eng

ఏతయోర్మందతా యత్ర విరక్తత్వముముక్షయోః ।
మరౌ సలిలవత్తత్ర శమాదేర్భానమాత్రతా ॥ 31 ॥

యత్ర = ఎచట (ఏ వ్యక్తియందు), ఏతయో - ఈ, విరక్తత్వ ముముక్షయోః = వై రాగ్యమోక్షేచ్ఛలకు, మన్దతా = మాంద్యముండునో, తర=అచట (ఆ వ్యక్తి యందు), మరౌ- ఎడారియందు, సలిలవత్ - ఉదకమునకువలె, శమాదేః - శమము మొదలగు వాటికి, భానమాత్రతా- కేవలము భావమే ఉండును (శమాదులు లేక పోయినను ఉన్నట్లు కనబడును) -

ఏ పురుషునియందు, మరువునందు (ఎడారి) ఉదకమువలె, ఈ విరక్తత్వ ముముక్షుత్వములు మందముగ, తాత్కాలికముగ మాత్రమే ఉండునో -- గ్రీష్మ సమయమునందు ఎడారిప్రదేశమున సూర్య కిరణ సంపర్కము కలిగినపుడు, దూరమునుండి చూచువానికి అచట జలమున్నట్లు భ్రాంతి కలుగును. భ్రాంతియేకాని జలము లభింపదు; దప్పిక తీరదు. జల లాభము లేకపోగా అలసట చెంది జలముకొరకై అచటకు వెళ్ళువానికి ఎక్కువ శ్రమమాత్రమే మిగులును.

అట్లే తీవ్ర వైరాగ్య ముముక్షలు లేకున్నచో అట్టి వ్యక్తి యందు మరువునందు జలమువలె శమాదులు ఉన్నట్లు కనబడునే గాని అతనికి వాటివలన ఫలమేమియు లభింపదు; ఇతరులుకూడ ' ఈతడు శాంతుడు' అని అనుకొనరు.

అవ, వేదాంతములకు జీవాత్మాభిన్నము, నిత్యము, శుద్ధము, జ్ఞానరూపము అగు అద్వితీయ బ్రహ్మయందే తాత్పర్యము అని నిర్ణయించుటకు తగు వ్యాపారము శ్రవణరూపమగు బ్రహ్మవిచారము.

అట్టి విచారమునందు అధికారముగలవానికి చెందు వివేకాది విశేషణములను ఇంతవరకు విశదీకరించి ఇప్పుడు, ఈ విచారముచే సాధింప తగినదియు, ఆత్మసాక్షాత్కారమునకు సాక్షాత్సాధనమును అగు భక్తిని విశదీకరించుచున్నాడు.

ētayōrmandatā yatra viraktatvamumukṣayōḥ ।
marau salilavattatra śamādērbhānamātratā ॥ 31॥

In closing the discussion on shatsampatti, Sankara says without intense desire for liberation, the sadhana to acquire shatsampatti is as futile as chasing the mirages in the desert. One can call this a warning to the sadhakas who are merely going through the mechanics of sadhana without the commitment to liberation.

As explained before, the five types of liberation (salokya, sayujya, samipya,etc.) require a deep relationship with the Lord that does not involve any sensory pleasures. If one is interested in wine, women, song and dance, there is heaven that can be attained by the performance of veda vihita karma alone.

Many gurus say liberation is freedom from bondage. It is implied here that the bonds of the material world are replaced by spiritual bonds which is another kind of bondage. If a sadhaka is not satisfied, then he is better off giving up sadhana early on without torturing himself by going through the motions.

This doesn't mean that one should never take up sadhana expecting a failure. When initiated by a suitable guru, one can begin sadhana at any stage in life. Some in the path of sadhana think they are too old or too feeble to continue sadhana. Sankara is not directing his warning at such people. He is forewarning those wanting to become sadhakas with an intent to seek sensory pleasures.

In Bhagavat Gita (6.37-6.39) Arjuna asks Gitacharya if one makes some progress in the spiritual path and then gives it up half way, won't one lose the benefits of both material and spiritual endeavors.

ayatiḥ śhraddhayopeto yogāch chalita-mānasaḥ
aprāpya yoga-sansiddhiṁ kāṅ gatiṁ kṛiṣhṇa gachchhati

Arjuna said: What is the fate of the unsuccessful yogi who begins the path with faith, but who does not endeavor sufficiently due to an unsteady mind and is unable to reach the goal of Yog in this life?

kachchin nobhaya-vibhraṣhṭaśh chhinnābhram iva naśhyati
apratiṣhṭho mahā-bāho vimūḍho brahmaṇaḥ pathi

Does not such a person who deviates from Yog get deprived of both material and spiritual success, O mighty-armed Krishna, and perish like a broken cloud with no position in either sphere?

The Lord reassures us that nothing in spiritual endevours is a loss because when the soul transmigrates, it will continue the endeavor where it has left off in the previous birth. There are caveats involving bhakti and punya. The Gitacharya could have meant only sadhana about him is carried over rebirths. Also the soul has acquired enough punya to be reborn as a human to continue sadhana. However, the general principle that nothing in spiritual advancement goes to waste must be the faith of the sadhaka.

Viveka Sloka 30 Tel Eng

వైరాగ్యం చ ముముక్షుత్వం తీవ్రం యస్య తు విద్యతే ।
తస్మిన్నేవార్థవంతః స్యుః ఫలవంతః శమాదయః ॥ 30 ॥

యస్య-ఎవనికి, తీవ్రం - తీవ్రమైన, వైరాగ్యం చ - వైరాగ్యము, ముముక్షుత్వం - మోక్షేచ్ఛయు, విద్యతే - ఉండునో, తస్మి న్నేవ = వాని విషయముననే, శమాదయః - శమాదిశబ్దములు, అర్థవన్త ఫలవన్తే = ఫలము కలవిగను, స్యు = అగును.

'శమాదయః' అనుదానికి శమాదిశబ్దములు అని అర్ధము. ఆ పురుషునియందు శమాదులున్నవి అను వ్యవహారము సార్థకమని భావము.

"ఇతడు శాంతుడు", "ఇతడు దాంతుడు" అని యన్నచో అతనికి తీవ్రమైన వైరాగ్యము, తీవ్రమైన మోక్షేచ్ఛ ఉన్నవని యర్థము. శమాదు లున్నందుకు ఫలము తీవ్రమోక్షేచ్ఛయే కదా! ఒకనికి తీవ్రముగా ముముక్ష ఉన్నదన్నచో కార్యమును బట్టి కారణమును ఊహించు కొనవచ్చును గాన ఆతనికి శమాదులు ఉన్నవని సులభముగ చెప్ప వచ్చును.

సాధనము లేనిచో ఫలము లభింపదు కదా! అట్లే శమాదు లకు సాధనమగు తీవ్ర వైరాగ్యము ఒకనికి ఉన్నదన్నచో, సాధన మున్నపుడు ఫలముకూడ తప్పక ఉండవలెను గాన అతనికి శమాదికము ఉన్నదనుట గూడ అనివార్య మగును.

శమాధిసాధనమగు తీవ్ర వైరాగ్యము, తీవ్రవైరాగ్యశమాదులకు ఫలమును తీవ్రముముక్షుత్వము ఉన్నపుడు తమ (శమాదుల) సాధనమునకును (తీవ్ర వైరాగ్యము నకును) ఫలమునకును (తీవ్రముముక్షుత్వమునకును) నడుమ తాను (శమాదికము) ఉన్నదని చెప్పుటలో సందేహమేదియు లేదు, తీవ్ర వైరాగ్యమున్న నీ శమాదిశబ్దములు సార్థకములు : తీవ్రమగు ముముక్షుత్వ మున్నపుడే శమాదులు ఫలవంతములు అని శ్లోకతాత్పర్యము.

ఇతరుల అంతఃకరణములలో శమాదు లున్నవో లేవో తెలియుట కష్టము. కావున శమాదులకు కారణమగు వైరాగ్యమునుబట్టియు కార్యమగు ముముక్షుత్వమునుబట్టియు శమాదుల ఉనికిని ఊహింప వలసియుండునని అభిప్రాయము.

తనకుగూడ శమాదికము లభించినదా లేదా అని తెలిసికొనవలె నన్నచో వాటి పుష్కల కారణమగు తీవ్రవైరాగ్యము, వాటి విశిష్ట ఫలమగు తీవ్రముముక్షుత్వము ఉన్నచో శమాదులు కూడ ఉన్నట్లే. కావున తన విషయమందైనను, ఇతరుల విషయ మందైనను శమాదుల ఉనికిని సూచించునవి కార్య కారణములే.

కాకస్య నిష్ఠావ దసహ్యబుద్ధి ర్భోగేషు సా తీవ్రవిరక్తి రిష్యతే, 

విరక్తి తీవ్రత్వనిదాన మాహు ర్భోగేషు రోపేక్షణమేవ సన్తః. 

కాకిరెట్టయందువలె భోగములయందు జుగుప్సకు తీవ్ర వైరాగ్య మని పేరు. భోగములలో దోషములను చూచుటయే ఇట్టి తీవ్ర వైరాగ్యమునకు మూలకారణమని సత్పురుషులు చెప్పుదురు

అను. సర్వవేదాన్త సిద్ధాన్త సంగ్రహమునందలి శ్లోకములో వైరాగ్యమునకుగల తీవ్రత్వము, తత్సాధనముకూడ చెప్పబడినవి. తీవ్రముముక్షుత్వమనగా వెనుక చెప్పిన ప్రవృద్ధ ముముక్షుత్వము .

vairāgyaṃ cha mumukṣutvaṃ tīvraṃ yasya tu vidyatē ।
tasminnēvārthavantaḥ syuḥ phalavantaḥ śamādayaḥ ॥ 30॥

In this sloka Sankara is providing the necessary condition for the various austerities like sama and dama (shatsampatti) to bear fruits as intense desire for moksha. This means, one can have shatsampatti without the desire for liberation in which case they don't bear any fruit. In other words, even though Lord will be pleased with a sadhaka performing austerities, he won't grant merger with himself unless the sadhaka has intense desire to serve the Lord.

We all have to start sadhana at some level. A recommended approach is to understand dwaitam as enunciated by Madhvacharya. From that understanding we learn that atma is different from paramatma and moksha means atma staying in proximity to paramatma. Our next stop is visishtadvaita as preached by Ramanujacharya which is basically dvaitam with bhakti. Then we progress to advaitam that Sankara taught and understand that there is no difference between atma and paramatma.

Another way to understand our religious philosophies is to prepare various combinations of duality and bhakti. Duality without reference to bhakti is dwaitam. Non-duality without reference to bhakti is advaitam. Non-duality with bhakti is visishtadvaitam. That opens up the fourth possibility: duality with bhakti.

Path	Duality	Devotion	Taught By
Dwaitam	Yes	Yes	Madhvahacharya
Adwaitam	No	?	Sankaracharya
Visishtadwaitam	No	Yes	Ramanujacharya
Atheism	No	No	Charvaka

In the modern era, duality with bhakti is taught by gurus like the founder of ISKCON Sri Prabhupada. He teaches that (a) atma is a fragment of paramatma that is qualitatively same as paramatma, (b) paramatma is quantitatively infinitely superior to atma, (c) atma even after attaining moksha maintains its individuality. Thus, duality is posited. To attain moksha one has to attain Krishna consciousness by rendering service with total devotion to Lord Krishna. This servitude continues in the Vaikuntha where the devotee serves Lord Krishna in proximity. And this is moksha.

Therefore, all the paths lead to moksha if and only if the sadhaka performs the various austerities with intense desire to serve the Lord in his abode.

Viveka Sloka 29 Tel Eng

మందమధ్యమరూపాపి వైరాగ్యేణ శమాదినా ।
ప్రసాదేన గురోః సేయం ప్రవృద్ధా సూయతే ఫలమ్ ॥ 29 ॥

సా ఇయం=ఈ ముముక్ష, మందమధ్యమరూపాపి = మందమధ్యమ రూపమైనను, వైరాగ్యేణ - వైరాగ్యముచేతను, శమాదినా = శమాదికము చేతను, గురోః = గురువుయొక్క, ప్రసాదేన = అనుగ్రహముచేతను, ప్రవృద్ధి = ప్రవృద్ధమైనదై, ఫలం - ఫలమును, సూయతే = కనును,

ఈ విధముగ ముముక్ష మోక్షేచ్ఛారూపమే యైనను, అది ఎప్పుడు ప్రవృద్ధమగునో, అప్పుడే ఫలము నిచ్చును గాన దాని ప్రవృద్ధి కొరకై, విషయ వైరాగ్యమును, శమాదిషట్కమును, గురుప్రసాదమును సంపాదించుటకై పురుషుడు ప్రయత్నించవలెనని భావము.

అప. ఈ నాల్గు సాధనములలో రెండవది, నాల్గవది ఉన్నచో అన్నియు ఉన్నట్లే. అవి లేనిచో అట్లుకాదు అని చెప్పుచున్నాడు.

mandamadhyamarūpāpi vairāgyēṇa śamādinā ।
prasādēna gurōḥ sēyaṃ pravṛddhā sūyatē phalam ॥ 29॥

In this sloka Sankara is urging mumukshus to seek knowledge from the gurus, grow and arrive at the truth by their individual powers of reasoning and analysis. For that he is recommending vairagya and shat-sampatti (sama, dama, uparati, titeeksha, sraddha, samadhana) described in the earlier slokas.

When we ask what is the purpose of creation, we get several answers depending on whom we ask. A scientist can say to prove the evolution of species. A empiricist might say to see who is fit to survive. An actor might say creation is a play by the almighty. Sri Prabhupada often says the purpose is to "return home of the Supreme Personality of Godhead". It is based on the belief that jeevatma is an eternal fragment of the paramatma that has been subjected to multiple births among various species including plants, insects, reptiles, humans, etc. based on karma. Thus jeevatma is same as paramatma in quality, even though paramatma is quantitatively different and many times more powerful. Moksha is the process of "returning home" without losing individuality as a servitor of the paramatma. Bhakti yoga has been prescribed as the final step before moksha. In fact it is more complicated than that.

In hinduism, time has been divided into kalpas and yugas. kalpa refers to the period of time between the creation and dissolution or recreation of the universe. The length of a kalpa varies by tradition. In the Puranas, it is described as 4.32 billion years. In hindu cosmology, a Yuga Cycle lasts for 4,320,000 years with its four yugas: Krita (Satya) Yuga for 1,728,000 years, Treta Yuga for 1,296,000 years, Dvapara Yuga for 864,000 years, and Kali Yuga for 432,000 years.

At the dawn of a kalpa, Lord Brahma releases all the souls into his creation. They assume various forms based on the sanchita karma from the previous kalpa save those who have no karma. Thus the krita yuga begins and the souls lead lives based on dharma enunciated in manusmriti subject to transmigration. By the end of the krita yuga, some souls attain moksha and the remaining souls are born in the treta yuga. Since in treta yuga dharma stands on three legs, many souls fail to attain moksha by violating dharma and those adhering to dharma attain moksha without rebirth.

This process continues in dwapara yuga. The remaining souls of dwapara yuga that can't attain moksha are born in the kali yuga. So the souls born in kali yuga are the final distillate of the original souls born at the beginning of kalpa in the krita yuga. These are bound by very inimical karma and have the tendencies to steal, pillage, and plunder. Some of them are born as leaders of nations and wage wars just to please their petty egos. Others destroy the earth with their excessive consumption and avarice.

There are some souls like the alwars and nayanars -- the devotees of Lords Vishnu and Siva--who realize the truth, are ennobled, lead pious lives and urge others to do the same. The bard devotees like Mira Bai, Tyagaraja and Annamayya compose divine music so others can sing the praises of the Lord and attain him. Spiritual gurus like Adi Sankara, and Swami Vivekananda awaken the masses about moksha with their speeches and compositions.

If one makes an estimate of the total number of compositions by various devotees it will be in millions if not billions. Also, the spiritual economy made of temples, their lands, and endowments runs into billions annually. So there is a great deal that is allocated by the humanity unbeknowst in their quest for moksha even as dharma stands on the last of the four legs in the kali yuga.

Viveka Sloka 28 Tel Eng

అహంకారాదిదేహాంతాన్ బంధానజ్ఞానకల్పితాన్ ।
స్వస్వరూపావబోధేన మోక్తుమిచ్ఛా ముముక్షుతా ॥ 28 ॥

అహంకారాదిదేహాన్తాన్- అంతఃకరణము మొదలు దేహమువరకును ఉన్న, అజ్ఞాన కల్పితాన్ - అజ్ఞానముచే కల్పితములగు, బంధాన్ - బంధములను, స్వస్వరూపావ బోధేన - స్వస్వరూపజ్ఞానముచే, మోక్తుo = విడచుటకు, ఇచ్ఛా = కోరిక, ముముక్షుతా-ముముక్షుత్వము,

అన్తఃకరణమేతేషు చక్షు రాదిషు  వర్ష్మణి, 

అహమిత్యభిమానేన తిష్ఠత్యాభాసతేజసా.

అహంకారః స విజ్ఞేయః—

ఈ చక్షురాదీంద్రియములందును, శరీరమునందును, 'అహం' (నేను) అను అభిమానముతో, అంతఃకరణము ఆభాస తేజస్సుతో ప్రవర్తించును. అదియే అహంకారముగ తెలియదగినది అని చెప్పిన విధముగ, చిత్ప్రతిబింబముతో గూడిన అహంకారము లేదా ఆనందమయకోశము అనుపేరు గల భోక్తయగు జీవుడు అహంకారము.

సుప్తగతైః సుఖలే శైరభిమనుతే సుఖీభవామితి,

అనందకోశనామా సో హంకారః కథం భవేదాత్మా.

అనందమయ కోశమను పేరుగల ఏ అహంకారము సుప్తియందు కలుగు సుఖలేశములచే "నేను సుఖము కలవాడను" అని భావించు చుండునో అది ఆత్మ ఎట్లగును ?

అను శ్లోకమున, ఆత్మనిరూపణము నందు ఆనందమయ కోశమే అహంకారమని చెప్పబడినది. అది కూడ అజ్ఞానకల్పితమనియు, మనోరూపమగు ఉపాధినిబట్టి గౌణమగు వికారమనియు చెప్పవచ్చును.

కావున, ఆత్మసాక్షాత్కారమునకు పూర్వము ఆత్మగా భావింపబడుచున్నవియు, ఆనందమయ కోశము మొదలు విజ్ఞానమయ - మనోమయ - ప్రాణమయ - అన్నమయ కోశమువరకును ఉన్నవి యునగు బంధములను, స్వస్వరూపజ్ఞానముచే విడచుటకు, వాటియందు మరల ఎన్నడును అహంబుద్ధి కలుగ కుండు విధమున బాధించుటకు అని యర్థము.

స్వస్వరూపజ్ఞానము కలుగగనే "యత్ర శ్వస్య సర్వమాత్మైవాభూత్తత్కేన కం పశ్యేత్” అను శ్రుతిచే స్వభిన్నమగు ఏ వస్తువు భాసింపదు గాన కోశపంచ కాత్మకమగు బంధము పూర్తిగ నివర్తించును అని భావము.

అవ: మంద, మధ్య, ప్రవృద్ధ అని ఈ ముముక్ష (మోక్షేచ్ఛ) మూడువిధములు. మోక్షము నిత్యసుఖరూపమే యైనను సాంసారిక వాసనచే వాసితమగు అంతః కరణము కలవారికి మోక్షేచ్ఛ కలుగుటయే కష్టము. అధ్యాత్మశాస్త్రమును వినెడు సమయమున అది పేరునకు కలిగినను నిలువదు.

ఇది తాత్కాలికమగు మందముముక్ష శ్రవణముచేసిన తరువాత కలిగిన వివేకబుద్ధిచే, పురుషుడు సాంసారికములగు విషయములలో దోషములను చూచి, వాటి విషయమున వైరాగ్యమును పొంది, యథాశాస్త్రముగ సర్వకర్మ సంన్యాసము చేసి, విచారార్థమై గురూపసదనాదులను (గురువువద్దకు వెళ్ళుట) చేయుటకై ప్రవర్తించినప్పుడు ఆ మందముముక్షత మధ్యముముక్షతగా మారును.

వైరాగ్యము తీవ్రమైనకొలది మనస్సు శాంతమై సమాధానమును పొందుచుండును. “ఈతడు శీఘ్రముగ సంసార సముద్రమును దాటుగాక” అని గురువుకూడ అనుగ్రహించును. అపుడు ఆ పురుషుడు నిత్యసుఖరూపమగు మోక్షము తప్ప మరేదియు వాంఛింపడు. అందు ఆలస్యమునుకూడ సహింపడు. ఈ విధముగ ముముక్ష ప్రవృద్ధముకాగా, ముఖ్యాధికారియై ఫలమును శీఘ్రముగ పొందును అని చెప్పుచున్నాడు.

ahaṅkārādidēhāntān bandhānajñānakalpitān ।
svasvarūpāvabōdhēna mōktumichChā mumukṣutā ॥ 27॥

Sankara is reminding us that antahkarana (manas, ahankara, chitta, buddhi) and the body made of pancha kosas (annamaya, praanamaya, manomaya, vignaanamaya, aanandamaya) create bondage out of ignorance. The antahkarana gives rise to ahankara by association with the gnana and karma indriyas. The anandamaya kosa influenced by ahankara makes one believe that he is the bhokta or enjoyer. Therefore, anandamaya kosa can't be the soul. One believing otherwise is ignorant of atma.

A mumukshu is of three kinds: manda, madhya, pravruddha. It is rare for a householder busy in discharging his duties to think about liberation. Someone in vanaprastha or retirememnt will think about liberation but not intensely. A sannyasi or one who renounced everything has intense desire to attain moksha.

When a gruhasthu or householder after hearing about moksha, evinces interest in the scripture, he discerns the limitations of his freedom, and comes to the conclusion that household duties cause bondage. After renouncing all activities as per the scripture, he approaches a guru to receive knowledge about atma, i.e. "I am not the body", "I am not the mind", "I am not the intellect", etc. He then is said to have transformed from manda mumukshu to madhya mumukshu.

As the longing for liberation intensifies his mind will be less agitated and he understands the limitations only apply to his body but not atma which is all pervading, eternal, infinite and absolute. The guru noticing the change blesses him with transcendental knowledge to tide over samsara. This leads to the attainment of vairagya. The mumukshu then sheds all desires and relationships focusing his mind only on moksha. Thus, he transforms into a pravruddha mumukshu.

Many sadhakas are of the view that moksha means esoteric pleasure, something beyond anandamaya kosa, that which never experienced by men, bliss that can't be imagined. The sages tell us that one shouldn't think of moksha as anything far greater than the sensual pleasures of the earth-bound life. The only difference is there are no consequences for enjoying with the senses in the spiritual world. For instance, one might very much like to eat mangoes. Overindulgence in the mangoes causes diseases like diabetes. So there is a limitation to the sensual pleasures on material plane. From the teachings of the sages one can infer that in the spiritual world there are no such limitations. One can satisfy the insatiable senses fully and completely in the spiritual world without consequences.